در قرآن کریم نیز، عقل به معنای فهم و ادراک آمده است. عقل به معنی اسمی در قرآن نیامده و فقط به صورت فعل؛ مانند: عَقَلُوهُ، یَعْقِلُونَ، تَعْقِلُونَ و نَعْقِلُ به کار رفته است که مراد از آن، ظاهراً همان نیروی فهم و درک انسانی است؛ (قرشی، قاموس قرآن، تهران، ۱۳۷۸، ۵، ۲۹). در کتاب التحقیق درباره «عقل» آمده شده است: «عقل نیرویی است که با آن خیر و صلاح مادی و معنوی تشخیص داده می‌شود… و عقل قوی‌ترین وسیله‌ای است برای تحصیل سعادت و رسیدن به کمال؛ به گونه‌ای که با نبود آن هیچ عبادت و ریاضت و زهدی فایده و منفعت نخواهد داشت»؛ (مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، ۱۳۶۸،  ۸، ۱۹۷).

کلمه «عقل» ۴۹ بار در قرآن تکرار شده است. در قرآن بر عقل و تعقل تأکید فراوان شده است. در آیه ۲۴۲ سوره بقره آمده است: {کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمۡ ءَایَٰتِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَعۡقِلُونَ}، «بدینسان خداوند آیاتش را برای شما روشن می‌گرداند، تا اندیشه کنید». و در آیه ۲۲ سوره انفال، بدترین جنبندگان از نظر خداوند، ناشنوایان گنگ [از شنیدن حق] هستند که درنمی‌یابند. در آیه ۱۹۰ سوره آل‌ عمران آمده است که: «در آفرینش زمین و آسمان و اختلاف شب و روز، نشانه‌ها و آیاتی برای صاحبان عقل و خرد است و جز خردمندان کسی پند نمی‌گیرد»؛ (بقره/ ۲۶۹). مشتقات ماده عقل بارها در قرآن به‌کار رفته است و خداوند متعال در آیاتی از سوره‌های مبارکه بقره، آل‌ عمران، انعام، اعراف، یونس، هود، یوسف، انبیاء، مومنون، نور، شعراء، قصص، یس، صافات، غافر، زخرف، حدید، ملک، عنکبوت، مائده، انفال، رعد، نحل، حج، فرقان، روم، زمر، جاثیه، حجرات، حشر از عقل سخن گفته است. در قرآن مجید، «عقل‏» به صورت اسم و یا حتی به صورت مصدر نیامده است. استعمالات عقل در قرآن، به صورتِ «تعقلون‏» ۲۴ بار، «یعقلون‏» ۲۲ بار، «یعقلها» ۱ بار، «نعقل‏» ۱ بار، و «عقلوه‏» ۱ بار می‌باشد. عقل‏ که در قرآن کریم، فقط به صورت فعلی استعمال شده، مراد از آن «نوعی فهم خاص است که به ظواهر اکتفا نمی‏کند و حقیقت معنا را درمی‏یابد. همچنین عقل در قرآن کریم، به معنای فهمی است که حق را تشخیص داده و راه درست را نشان می‏دهد، به گونه‏ای که اگر انسان ملتزم به این فهم شود، نجات می‏یابد: {وَقَالُواْ لَوۡ کُنَّا نَسۡمَعُ أَوۡ نَعۡقِلُ مَا کُنَّا فِیٓ أَصۡحَٰبِ ٱلسَّعِیرِ}، «و گویند: اگر شنیده [و پذیرفته] بودیم یا تعقل کرده بودیم در [میان] دوزخیان نبودیم»؛ (ملک/۱۰).

از دیدگاه قرآن کریم، برای رسیدن به چنین فهمی، نباید تنها به فعالیت‏های ذهنی بسنده کرد، بلکه لازم است در جهت‏سلامت فطرت و تزکیه روح نیز کوشید. از دیدگاه قرآن با عقل سلیم حقانیت وحی فهمیده می‌شود. عقل با وحی پیوندی ناگسستنی دارد و دو بال پرواز انسان به سوی حقایق‌اند. تعالیم اسلامی بر به‌کارگیری و شکوفا نمودن عقل تأکید و توصیه فراوان نموده است؛ عقل کلید برخی قفل‌ها مانند جهل، غفلت، سستی و کژروی است.

به نظرعلامه طباطبایی: «قرآن شریف عقل را نیرویی می‌داند که انسان در امور دینی از آن بهره‌مند می‌شود و او را به معارف حقیقی و اعمال شایسته رهبری می‌کند و در صورتی که از این مجرا منحرف گردد، دیگر عقل نامیده نمی‌شود. منظور از عقل در قرآن شریف، ادراکی است که در صورت سلامت فطرت، به طور تام برای انسان حاصل می‌شود»؛ (طباطبایی، المیزان، ترجمه، ۲، ۲۵۰).

عقل را در قرآن کریم و همچنین روایات معصومین به چیزی تفسیر کردند که انسان به وسیله آن حق را بفهمد و عمل کند. پس در فرهنگ دینی به مجموعه درک و عمل، عقل می‌گویند. آنکه درست درک نمی‌کند، عاقل نیست و آنکه درک می‌کند و عالم است ولی به علمش عمل نمی‌کند، او هم عاقل نیست. مجموعه این دو خصلت که در آیات به نام عقل تبیین شده است، در حدیث معروف «العقل ما عبد به الرحمان و اکتسب به الجنان» بازگو شده است؛ (جوادی آملی، زن در آینه جمال و جلال، قم، ۱۳۷۱، ۲۷۹).